Do Avale četiri putića: "Avala iz četiri pravca" 2014

Planinarska akcija "Avala iz četiri pravca" tradicionalno se održava poslednje subote u godini, u organizaciji planinarskog društva Kopaonik iz Beograda. Sedamnaesto izdanje ove manifestacije održano je 27. decembra 2014. godine, i to po prvi put kao akcija republičkog karaktera.

Kao što samo ime kaže, učesnicima su na raspolaganju pravci uspona sa sve četiri strane sveta, koji se svi na kraju sreću na vrhu Avale. A kao i kod mnogih drugih, ozbiljnijih i zahtevnijih uspona, najzanimljivija staza vodi sa severne strane.

Iako vrh Avale može da se pohvali nadmorskom visinom od jedva 506 ili 511 metara (u zavisnosti od izvora podataka), što je u svakom slučaju čini najnižom planinom u Srbiji, Beograđani se njome ponose kao da je visoka preko 5000 metara. Nazovite je brdom i već ćete nekoga uvrediti, a procenat stanovnika glavnog grada Srbije koji najiskrenije veruju da je Avala viša od Fruške gore daleko je od zanemarljivog, što ponajviše govori koliko je ova planinica velika u njihovim očima.

Ipak, ma koliko bila malena, Avala ima čime da se podiči, pa se tako na severnoj od četiri staze na samo 12 kilometara dužine može videti mnogo znamenitosti.

Severna staza počinje u beogradskom naselju Jajinci, iz istoimenog spomen-parka na mestu nekadašnjeg strelišta, gde je tokom nemačke okupacije Beograda u II svetskom ratu streljano između 60 i 80 hiljada civila (tačan broj nikada nije utvrđen jer su zločinci vrlo sistematično sakrivali tragove svog nedela), što Jajince čini mestom najvećeg stradanja nedužnog stanovništva na teritoriji Srbije.

Stratište je posle rata obeleženo i uređeno kao park, koji je svoj konačni izgled dobio 1988. godine izgradnjom spomenika u obliku stilizovane ptice od nerđajućeg čelika, koja simbolizuje slobodu.

Na spomen-park nastavlja se Jajinačka šuma, kojom se uređenom stazom brzo stiže do sela Kumodraž, danas takođe pripojenog Beogradu.

Kumodraž je najpoznatiji kao rodno mesto Stepe Stepanovića (1856-1929), pa stanovnici glavnog grada Srbije često umeju da se pohvale kako je jedan od vojvoda Velikog rata bio rođeni Beograđanin, iako je Kumodraž u to vreme bio malo šumadijsko selo dobrano udaljeno od beogradskog atara... Rodna kuća Stepe Stepanovića uređena je za posetioce, ali i dovoljno daleko od centra da ne bude deo ove staze. Šteta...

Od Kumodraža koji se nalazi na uzvišici staza se spušta ka podnožju Avale najvećom beogradskom šumom, koju danas zovu Stepin lug, do pre dvadesetak godina nosila je zvanično ime Titov gaj, a pre rata samo Gaj.

Ipak, kilometraža prilagođena velikoj grupi ne dozvoljava da se šuma doživi na pravi način, pa nekako imam utisak da smo iz nje brže izašli nego što smo ušli...

Zatim sledi prelazak obilaznog puta, za malu grupu možda ne tako opasan ali za veliku prilično pipav, pa šetnja asfaltnim putem do podavalskog sela Beli Potok. Izgradnjom drugog kraka obilaznice koja je uveliko u toku, čime će to postati pravi autoput, cela ova tura će u svom sadašnjem obliku postati neizvodljiva, pa ma koliko pešačenje bilo sporo a cela staza i ne baš vrhunski atraktivna, ipak mi je drago da sam uspeo da je pređem dok još postoji...

Ni Beli Potok nije bez svojih junaka, a u ovom mestu u samom podnožju Avale rođen je junak prvog srpskog ustanka "Zmaj od Avale" Vasa Čarapić (1770-1806).

Odmah iznad Belog Potoka već počinju guste avalske šume. Avalski toranj koji je odavno bio na vidiku sada je na dohvat ruke, i ceo uspon proleti dok trepneš okom.

Za jednu tako malenu planinu, Avala je sva išpartana stazama i stazicama, pa se od podnožja do vrha može napraviti jedna sasvim solidna tura za sve one koji vole da se oznoje i umore, ali severna staza "Avale iz četiri pravca" nije jedna od tih...

Prostor oko vrha Avale, koji predstavlja srž izletišta na ovoj planini, načičkan je građevinama najrazličitije namene čiji graditelji kao da su se takmičili koja će od koje biti značajnija i monumentalnija.

Prvi u oči pada Avalski toranj, televizijski relej koji sa svoja 204 metra visine predstavlja najviši objekat na području Beograda; današnji toranj otvoren je 2010. godine, nakon što je prethodni koji je pušten u rad 1965. srušen tokom NATO bombardovanja 1999. godine, a za posetioce su otvoreni kafić na 119. i vidikovac na 122. metru visine tornja.

Odmah pored tornja nalaze se ostaci Mitrovićevog doma, najstarijeg planinarskog doma u Srbiji, koji je izgrađen 1926. godine ali je 2012. nažalost izgoreo do temelja, a na pola puta od tornja do samog vrha nalazi se i hotel "Avala".

Velelepno zdanje izgrađeno je 1928. godine po nalogu kralja Aleksandra I Karađorđevića, za potrebe Ministarstva šumarstva i vodoprivrede Kraljevine Jugoslavije, u stilu "nacionalnog preporoda" koji je bio popularan u beogradskoj arhitekturi dvadesetih i tridesetih godina prošlog veka, koji je u osnovi modernistički ali sa fasadnim dekoracijama inspirisanim srpskom tradicionalnom arhitekturom...

Vrh Avale, bez nekog posebnog imena, oduvek je bio svojevrstan simbol Beograda, ali je sredinom proteklog veka iz korena promenio svoj izgled.

Na najvišoj tački beogradske planine stoji Spomenik neznanom junaku, građen između 1934. i 1938. godine, takođe po odluci kralja Aleksandra, koji je do danas tema javnih kritika, najviše zbog istorijata izgradnje.

Blizu vrha Avale je još 1922. godine podignut spomenik svim stradalim borcima u ratovima u kojima je Srbija učestvovala između 1912. i 1918. godine, ali je po ugledu na velike evropske sile Aleksandar želeo da i Beograd dobije monumentalni kenotaf; zbog toga je sravnjeno sa zemljom srednjovekovno utvrđenje Žrnov koje se nalazilo na samom vrhu, što mnogi ljubitelji istorije (ali i protivnici Aleksandrovog nasilnog jugoslovenstva) do danas ne mogu da prežale...

Utvrđenje na vrhu Avale prvi su podigli Rimljani, kako bi štitili svoje rudnike na ovoj planini, a na rimskim ostacima Srbi su podigli grad u XV veku. Međutim, Srbi su Žrnov držali tek nekoliko decenija, da bi ga 1458. godine zauzeli Turci, koji su u narednim vekovima izgradili najveći deo zidina, tako da bi se tvrđava najpre mogla nazvati turskom... 

Turci su ovu utvrdu nazvali Havala ("smetnja"), jer je njena funkcija prevashodno bila da ometa funkcionisanje Beograda koji su u to vreme držali Mađari, od čega potiče i današnje ime cele planine. Fizički trag Žrnova danas više ne postoji, jedino što je ostalo su retke fotografije i stručni opis koji je napravio profesor Đurđe Bošković neposredno pred rušenje.

Današnji spomenik na vrhu Avale izgrađen je po projektu Ivana Meštrovića, bliskog prijatelja i saradnika kralja Aleksandra, u obliku koji evocira egipatske mastabe i persijske grobnice, sa obiljem masonskih simbola. Kritičari Spomenika neznanom junaku danas najčešće krive Meštrovića za sudbinu Žrnova, dok se uloga Aleksandra, kao naručioca spomenika, istaknutog masona i na kraju krajeva državnog suverena, često zaboravlja...

Bilo kako bilo, Avala danas umesto srednjovekovne tvrđave ima na svom vrhu kontroverzan ali nesumnjivo upečatljiv spomenik koji je tokom decenija postao prepoznatljiv znak ove planine.

A kao poslednji detalj u današnjem izgledu Avale, i šlag na tortu kontroverzi, godinu dana nakon završetka izgradnje Spomenika neznanom junaku duž pristupne staze posađen je i drvored čempresa - kao poklon pomirenja posle I svetskog rata koji je u ime nemačkog naroda Srbiji poklonio glavom i brčićima Adolf Hitler.

Hitlerovo pomirenje nije potrajalo ni cele dve godine, ali čempresi stoje postojano do dana današnjeg...

Ideja akcije "Avala iz četiri pravca" je da sve četiri grupe izađu na vrh u isto vreme, što naravno zvuči lakše nego što je izvodljivo u praksi... Nakon pečatiranja učesničkih kartona i planinarskih knjižica, žurka se seli do planinarskog doma "Čarapićev brest", na zajednički ručak (neizbežni pasulj) i dodela zahvalnica planinarskim društvima za učešće u akciji...

Iako severna staza predstavlja najduži od četiri pravca do vrha Avale, teško da se i ona može nazvati drugačije nego kratkom - ali za poslednji vikend u godini sasvim je zadovoljavajuća...

Kad sam pretprošlog vikenda pisao o pešačkoj akciji Iriški venac-Ruma, iskreno sam mislio da će to biti moja poslednja pešačko-planinarska tura za ovu godinu i još uvek mislim da je baš ta tura bila savršen način da se završi i uobliči jedna vrlo aktivna godina. U međuvremenu je u meni ipak proradio onaj đavo koji me tera da lutam kao u Balaševićevoj pesmi, pa je "Avala iz četiri pravca" došla nekako kao epilog cele te priče, ili možda bolje rečeno koda, da se poslužim muzičkom terminologijom...

Neka moja lična statistika je samo ove godine pobrojala više kilometara i brda nego nekoliko prethodnih godina zajedno, a iskreno bih voleo da sledeće sezone svega toga bude više...

A sledeća sezona počinje već sledećeg vikenda.