Vaznesenjska crkva u Rumi

Srpska pravoslavna crkva Svetog Vaznesenja Gospodnjeg, ili kraće Vaznesenjska crkva, jedan je od najstarijih sačuvanih arhitektonskih spomenika u Rumi.

Izgrađena je 1761. godine kao druga rumska pravoslavna crkva, nagovestivši tako prevagu srpskog življa u do tada većinski nemačkom naselju Nova Ruma, današnjoj centralnoj zoni grada.

Pod zaštitom države nalazi se od 1967. godine, a 1997. godine upisana je u centralni registar spomenika kulture u Srbiji, u kategoriji kulturnih dobara od velikog značaja.

Naselje pod imenom Ruma pominje se prvi put u turskom katastarskom defteru iz 1566/67. godine, kao selo od 49 kuća, jednom crkvom i tri sveštenika. Od 1718. godine naselje se nalazilo pod okriljem Habzburške monarhije, a 1746. na mestu današnjeg rumskog centra grof Marko Pejačević osniva planski projektovano trgovačko naselje prvobitno nazvano Nova Ruma.

Ubrzan razvoj naselja počinje već sledeće godine, kad počinju da se organizuju veliki mesečni vašari, koji su ostali zaštitni znak Rume do danas. Ubrzo se Nova i Stara Ruma spajaju u jedno naselje, a po popisu iz 1763. godine Ruma ima već 283 domaćinstva, od čega 152 nemačka i 71 srpsko.

Na mestu prvobitne starorumske pravoslavne crkve Svetog Nikole 1758. godine gradi se nova Nikolajevska crkva, kao veći hram spreman da primi više vernika, ujedno i jedna od prvih pravoslavnih crkava u barokno-klasicističkom stilu gradnje prema tada važećim austrougarskim propisima.

Međutim, već tokom izgradnje nove crkve zaključilo se da će i ona biti pretesna za sve veći broj pravoslavnih Srba u novom gradu, tako da je pokrenuta inicijativa za izgradnju još jedne na prostoru napuštenog pravoslavnog groblja u Lovrinoj ulici (današnja ulica Stanka Paunovića Veljka).

Lokalno nemačko stanovništvo se ovome usprotivilo, budući da bi pravoslavci u Rumi tako dobili dve crkve naspram jedne katoličke, a sreski sudija je zabranio izgradnju pod izgovorom da se planirana lokacija nalazi preblizu katoličke crkve. Spor je na kraju došao i do Marije Terezije, koja je lično presudila u korist srpske strane.

Izgradnja Vaznesenjske crkve završena je 1761. godine. Crkva je podignuta u vidu jednobrodne barokne građevine jednostavne koncepcije prostora, bez bočnih pevnica, sa polukružnom oltarskom apsidom nešto užom od broda i visokim masivnim zvonikom kvadratne osnove koji izlazi direktno iz broda u zapadnom delu crkve.

Građevina je široka oko 10, a duga oko 29 metara, dok visina broda do gornje ivice glavnog profilisanog venca iznosi oko 9 metara. Visina zidanog dela zvonika iznosi oko 24 metra od nivoa tla, nakon čega se zvonik završava dekorativnom limenom kapom visine 13 metara, što zvoniku daje ukupnu visinu oko 37 metara.

Površine fasada raščlanjene su plikim pilastrima i višestruko profilisanim krovnim vencem. Fasade zvonika podeljene su u dve zone: zonu prvog sprata čine profilisane zidne površine, sa jednim okulusom (sa zapadne strane), i zonu drugog sprata, sa po jednim prozorom sa profilisanim okvirom. 

Obe zone ograničene su dekorativnim pilastrima i profilisanim vencem, a iznad zone drugog sprata nalazi se sa svake strane zvonika po jedan časovnik sa mehanizmom, koji nažalost već godinama nisu u funkciji.

Crkva ima dva ulaza i ukupno 12 prozora.

Prvi ulaz se nalazi sa zapadne strane, ispod zvonika, a drugi sa južne strane, otprilike na sredini broda; oba portala flankirana su dekorativnim pilastrima sa arhitravom.

Svi prozori su jednakih dimenzija, i sa svake strane glavnog broda ih ima po četiri, uz tri na apsidi i jedan na zapadnoj fasadi.

Enterijerom hrama preovladava smirena kombinacija kolorita sa živim crvenim akcentima, sa izvanredno očuvanim zidnim slikama na površinama koje imitiraju teksturu kamena.

Visoki, raskošno rezbareni ikonostas oslikao je 1772. godine Stefan Tenecki, jedan od prvih slikara koji je prilagodio zapadni barok potrebama pravoslavnih crkava u Srbiji i Rumuniji (i autor verovatno prvog autoportreta u srpskom slikarstvu), dok su pojedine ikone sredinom XIX veka izradili Pavle Čortanović i Konstantin Pantelić.

Konzervatorski radovi na crkvi izvedeni su između 1969. i 1970. godine, između 2002. i 2004. godine je u porti izgrađen parohijski dom, 2011. godine izvedena je veća sanacija fasade, a 2013. godine je izvršena kompletna zamena krovnog pokrivača.

Ovih dana počinje izrada projektno-tehničke dokumentacije za rekonstrukciju dekorativne ograde koja je tokom godina propala i od koje su ostala sačuvana samo tri modula, čime će cela crkvena porta ponovo biti uobličena u reprezentativnu formu.

Mada se Ruma ne može pohvaliti velikim brojem sačuvanih vrednih istorijskih zdanja, njeni spomenici kulture po vrednosti se mogu meriti sa najpoznatijim primerima graditeljskog nasleđa čitave Vojvodine.

Ovo se odnosi i na Vaznesenjsku crkvu, koja možda nije turistička atrakcija u pravom smislu te reči, ali jeste građevina koju svakako vredi videti. Ako se zadese u Rumi, ljubitelji pravog vojvođanskog baroka trebalo bi obavezno da odvoje malo vremena da je pogledaju.